โรคไข้เหลือง

ไข้เหลือง เป็นโรคติดเชื้อไวรัสที่ทำให้เกิดการระบาดใหญ่ในทวีปอัฟริกา  และอเมริกา     มาตั้งแต่ 400 ปีก่อน  อาการของโรคมีได้ตั้งแต่อาการเล็กน้อยจนถึงรุนแรงและเสียชีวิต       คำว่า “เหลือง” มาจากอาการตัวเหลืองหรือดีซ่าน  ที่มักพบในผู้ป่วย  ถึงแม้จะมีวัคซีนที่ปลอดภัยและมีประสิทธิผลดีใช้มานาน 60 ปี  แต่จำนวนของผู้ติดเชื้อในช่วงสอง

ทศวรรษที่ผ่านมาก็ยังเพิ่มขึ้น  ทำให้โรคไข้เหลืองกลับมาเป็นปัญหาสาธารณสุขที่สำคัญในปัจจุบัน 

สาเหตุของโรค

             โรคนี้มีสาเหตุจากเชื้อไวรัสไข้เหลืองในกลุ่ม flavivirus ในอัฟริกา  แยกตามพื้นที่ฝั่งตะวันออกและฝั่งตะวันตก เป็น 2 genetic types ในอเมริการใต้มี 2 types  อย่างไรก็ตามนับแต่ปี ค.ศ.1974  ที่อเมริกาใต้พบเพียง type เดียวที่เป็นสาเหตุทำให้เกิดการระบาดของโรคไข้เหลือง

             

 อาการ

             เชื้ออาศัยอยู่ในร่างกายของคน  โดยมีระยะฟักตัว 3-6 วัน แบ่งออกเป็น 2 ระยะ คือ ระยะแรก (acute phase) จะมีอาการไข้  ปวดกล้ามเนื้อร่วมกับปวดหลัง  ปวดศีรษะ  หนาวสั่น  เบื่ออาหาร  คลื่นไส้  อาเจียน  พบบ่อยว่าผู้ป่วยจะมีไข้สูงร่วมกับชีพจรเต้นช้าผิดปกติ  หลังจาก 3-4 วัน ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะมีอาการดีขึ้น อย่างไรก็ตาม 15%  ของผู้ป่วยจะข้าสู่ระยะสอง (toxic phase)  ภายใน 24 ชั่วโมง จะมีอาการไข้กลับ  ตัวเหลือง  ปวดท้อง  อาเจียน  มีเลือดออกจากปาก  จมูก  ตา  กระเพาะอาหาร  ทำให้อาเจียน  และถ่ายเป็นเลือด  จนถึงไตวาย  มีโปรตีนปัสสาวะ (albuminuria)  และปัสสาวะไม่ออก (anuria) ครึ่งหนึ่งของผู้ป่วยระยะโลหิตเป็นพิษจะเสียชีวิตภายใน 10-14 วัน ที่เหลือจะหายเป็นปกติโดยอวัยวะต่างๆ ไม่ถูกทำลาย

การติดต่อ

              การติดเชื้อเกิดในคนและลิง  โดยติดต่อจากคนสู่คน (horizontal transmission) และมียุง Aedes และ Haemogogus (พบในทวีปอเมริกาเท่านั้น)  ซึ่งสามารถปล่อยเชื้อผ่านไปยังไข่ที่จะกลายเป็นลูกยุงต่อไป (Vertical transmission)  ดังนั้น ยุงจึงเป็นแหล่งรังโรคที่แท้จริงของไวรัสไข้เหลือง  ยุงเหล่านี้มีทั้งยุงบ้านและยุงป่า  ในอดีตเชื่อว่า

การควบคุมโรคที่ได้ผล คือ การกวาดล้างแหล่งที่อยู่ของยุงโดยเฉพาะในอเมริกาใต้ อย่างไรก็ตาม 30 ปีที่ผ่านมาพิสูจน์ว่า การดำเนินการดังกล่าวไม่เป็นผลและจำนวนประชากรยุงกลับเพิ่มขึ้น  ทำให้เกิดการระบาดของไข้เหลือง

การติดเชื้อในคน  มีวงจรการติดต่อได้ 3 แบบ คือ ในป่า (sylvatic) กึ่งป่ากึ่งเมือง (intermediate)  และในเมือง (urban)  ทั้ง 3 วงจรพบในอัพริกา  แต่ในอเมริกาใต้พบเฉพาะ sylvatic กับ urban

การรักษา

              ไม่มีการรักษาที่จำเพาะสำหรับโรคไข้เหลือง  เน้นการรักษาตามอาการด้วยการให้ยาลดไข้และสารน้ำทางปาก  เพื่อลดไข้และทดแทนภาวะขาดน้ำ

  

การป้องกัน

              การฉีดวัคซีนเป็นมาตรการเดียวที่สำคัญที่สุดในการป้องกันไข้เหลือง  ในพื้นที่ที่มีความครอบคลุมของวัคซีนต่ำ  จะต้องมีการเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิดและมีการควบคุมโรคที่รวดเร็ว        มาตรการกำจัดยุงยังจำเป็นเพื่อป้องกันการแพร่เชื้อไวรัสจนกว่าจะมีการฉีดวัคซีนได้ครอบคลุม

วัคซีนไข้เหลืองเป็นวัคซีนที่มีความปลอดภัยและมีประสิทธิผลสูง 95% ของผู้ที่ได้รับวัคซีนจะสร้างภูมิคุ้มกันโรคภายใน 1 สัปดาห์ วัคซีน 1 เข็ม สามารถป้องกันโรคได้ 10 ปี และอาจอยู่ได้ถึงตลอดชีวิต  ผลข้างเคียงของวัคซีนพบน้อยมาก  และส่วนใหญ่จะเกิดในเด็กอายุต่ำกว่า 6 เดือน  จึงไม่แนะนำให้ฉีดวัคซีนในเด็กกลุ่มนี้  มี 17 ประเทศในอัฟริการที่มีแผนการให้วัคซีนไข้เหลืองแก่เด็กทั่วประเทศตามคำแนะนำขององค์การอนามัยโลก  โดยฉีดให้แก่เด็กช่วงอายุ 9 เดือน (ให้พร้อมวัคซีนหัด)